เตยหนู ๓

Mapania cuspidata (Miq.) Uttien

ไม้ล้มลุกหลายปี มีเหง้าใต้ดินสั้น ลำต้นเหนือดินรูปทรงกระบอก ใบเดี่ยว เรียงเวียนเป็น ๓ แถว ออกเป็นกระจุกที่โคนต้น รูปขอบขนาน ปลายและโคนสอบแคบ แล้วสอบเรียวเป็นก้านใบเทียม ดอกแยกเพศร่วมต้นร่วมช่อ ช่อดอกแบบช่อเชิงลดเชิงประกอบ คล้ายช่อกระจุกแน่น ออกที่ปลายลำต้นเหนือดิน มีวงใบประดับหลายใบรองรับ ช่อแขนงย่อยแบบช่อเชิงลด รูปทรงรี มักเกิดเดี่ยว ๆ ไร้กลีบรวม ดอกสีน้ำตาล ผลแบบผลผนังชั้นในแข็ง รูปทรงรีถึงทรงรูปไข่กลับ เมล็ดรูปคล้ายผล มี ๑ เมล็ด

เตยหนูชนิดนี้เป็นไม้ล้มลุกหลายปี มีเหง้าใต้ดิน ส่วนมากมักมี ๑ ต้น หรืออาจแตกเป็นกอ มักพบมีรากค้ำ ลำต้นเหนือดินรูปทรงกระบอก กว้าง ๒-๕ มม. สูง ๐.๔-๕ ซม. มีเกล็ดหุ้มอยู่ที่โคน รูปไข่ถึงรูปใบหอก กว้าง ๐.๖-๒.๘ ซม. ยาว ๑-๑๖ ซม. ปลายมักแหลมถึงมน

 ใบเดี่ยว เรียงเวียนเป็น ๓ แถว ออกเป็นกระจุกที่โคนต้น รูปขอบขนาน กว้าง ๓.๕-๖.๕ ซม. ยาว ๐.๒-๑ ม. ปลายและโคนสอบแคบ แล้วสอบเรียวเป็นก้านใบเทียม ยาว ๙.๕-๓๙ ซม. ขอบเรียบถึงมี


ขนสากโดยเฉพาะที่ปลายใบ มีเส้นจากโคนใบเด่นชัด ๓ เส้น ใบอ่อนสีชมพูอมส้ม สีแดงอมชมพูโดยเฉพาะแผ่นใบด้านล่าง กาบใบสีเขียวหรือสีน้ำตาลแดงถึงสีออกแดง กว้าง ๑.๕-๓ ซม. ยาว ๔.๕-๑๕ ซม.

 ดอกแยกเพศร่วมต้นร่วมช่อ ช่อดอกแบบช่อเชิงลดเชิงประกอบ คล้ายช่อกระจุกแน่น ออกที่ปลายลำต้นเหนือดิน สีน้ำตาล รูปทรงรี กว้าง ๐.๕-๒.๕ ซม. ยาว ๑.๕-๔ ซม. มีวงใบประดับหลายใบรองรับ ใบประดับรูปคล้ายกาบช่อดอกย่อย รูปไข่ ยาว ๐.๖-๑.๔ ซม. ช่อแขนงย่อยแบบช่อเชิงลด มักพบมี ๑ ช่อ พบบ้างที่มีได้ถึง ๓ ช่อ ออกเป็นกระจุกที่ปลายยอด สีน้ำตาล รูปทรงรี กว้าง ๐.๕-๒.๕ ซม. ยาว ๑.๕-๔ ซม. มีใบประดับรองรับหลายใบ เรียงเวียนรอบแกนกลาง รูปไข่ถึงรูปไข่แกมรูปใบหอก กว้าง ๔.๕-๕.๕ มม. ยาว ๐.๗-๑.๒ ซม. ปลายมน แต่ละใบประดับรองรับช่อแขนงย่อย มีช่อดอกย่อย ๑ ช่อ แต่ละช่อดอกย่อยมีดอกย่อยเพศผู้ ๓ ดอกออกที่โคน และมีดอกย่อยเพศเมีย ๑ ดอกออกที่ปลาย แต่ละดอกย่อยมีใบประดับดอกย่อยรองรับ ใบประดับดอกย่อยเพศผู้ ๒ ใบที่โคนช่อดอกย่อยรูปแถบ กว้าง ๑-๑.๔ มม. ยาว ๗.๖-๑๑.๕ ซม. ปลายแหลม ด้านหลังพับเป็นสัน ผิวมีขนสากประปราย ใบประดับดอกย่อยที่เหลือรองรับดอกย่อยเพศผู้ ดอกย่อยเพศเมียและดอกย่อยลดรูปคล้ายใบประดับของดอกย่อยเพศผู้ ไร้กลีบรวม ดอกเพศผู้มีเกสรเพศผู้ ๑ เกสร อับเรณูสีขาว รูปแถบ ยาว ๓.๕-๕ มม. ดอกเพศเมียมีรังไข่อยู่เหนือวงกลีบมี ๑ ช่อง มีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๓ แฉก

 ผลแบบผลผนังชั้นในแข็ง รูปทรงรีถึงทรงรูปไข่กลับ กว้าง ๒.๕-๔ มม. ยาว ๔-๗ มม. ปลายเรียวแหลม โคนอาจคอดเป็นก้านสั้น เมล็ดรูปคล้ายผล มี ๑ เมล็ด

 เตยหนูชนิดนี้มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้ พบตามที่ชื้นแฉะและตามป่าดิบชื้น ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลปานกลางจนถึงประมาณ ๓๐๐ ม. ในต่างประเทศพบทางภูมิภาคมาเลเซีย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
เตยหนู ๓
ชื่อวิทยาศาสตร์
Mapania cuspidata (Miq.) Uttien
ชื่อสกุล
Mapania
คำระบุชนิด
cuspidata
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Miquel, Friedrich Anton Wilhelm
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Miquel, Friedrich Anton Wilhelm (1811-1871)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.อัจฉรา ตีระวัฒนานนท์